Elektrik dağıtım altyapısının sürekliliği, trafoların doğru şekilde izlenmesi ve bakımının zamanında yapılmasıyla sağlanır. Trafo merkezlerinde meydana gelen arızalar, ciddi enerji kesintilerine, ekipman hasarlarına ve yüksek maliyetli operasyonel sorunlara yol açabilir. Bu nedenle arıza analizi, hem önleyici bakım hem de acil müdahale açısından kritik bir adımdır.
Arıza analizi sadece gözle görülür sorunları tespit etmekle sınırlı değildir; transformatörün sargı yapısından yağ özelliklerine, sıcaklık dağılımından elektriksel sinyallere kadar birçok parametreyi kapsar. Bu makalede, trafo merkezlerinde arıza analizi yapmak için gerekli 10 temel test detaylı biçimde incelenecek ve her testin saha uygulamaları ile dikkat edilmesi gereken noktalar paylaşılacaktır.
1. Çevirme Oranı ve Bağlantı Grubu Testi
Trafoların primer ve sekonder sargıları arasındaki dönüş oranı, transformatörün doğru çalışıp çalışmadığını belirleyen en temel göstergelerden biridir.
- Amaç: Sargıların nominal sarım sayısının doğruluğunu kontrol etmek ve bağlantı grubunda olası hataları tespit etmek.
- Yöntem: AC veya DC gerilim uygulanarak çevirme oranı ölçülür; ölçülen değer, tasarım parametreleriyle karşılaştırılır.
- Saha İpuçları: Test sırasında sargı uçlarının doğru bağlandığından emin olunmalıdır. Ölçüm cihazları kalibre edilmeden test yapılmamalıdır.
- Fayda: Yanlış dönüş oranı, gerilim düşümü, faz kayması ve enerji verimliliği sorunlarına yol açabilir. Bu test, arızalı veya yanlış bağlanmış sargıların erken tespitini sağlar.
Örnek uygulama: Bir endüstriyel trafo merkezinde yapılan test sırasında, dönüş oranının nominal değerden %2 sapması tespit edilmiş ve kısa süre içinde sargı bağlantıları düzeltilerek enerji kaybı önlenmiştir.
2. Sargı Direnci Ölçümü
Sargı direnci ölçümü, trafonun iletkenlik ve bağlantı kalitesini değerlendirmek için uygulanır.
- Amaç: Sargılarda oluşan oksidasyon, gevşek bağlantı veya iletken kopukluklarını tespit etmek.
- Yöntem: Düşük akımla ohmmetre veya özel sargı direnci ölçüm cihazları kullanılır.
- Saha İpuçları: Ölçüm öncesi trafo tamamen devre dışı bırakılmalı ve sargı uçları izole edilmelidir.
- Fayda: Dengesiz dirençler, trafoda aşırı ısınmaya ve enerji kaybına neden olabilir. Düzenli ölçümler, erken arıza uyarısı sağlar.
Sık yapılan hata: Ölçümlerin sıcaklık farkına göre düzeltilmemesi, yanlış değerlendirmelere yol açabilir. Bu nedenle direnci, ortam ve sargı sıcaklığına göre düzeltmek gerekir.
3. DC İzolasyon Direnci Testi
İzolasyon direnci testi, sargıların ve izolasyon malzemelerinin sağlamlığını ölçer.
- Amaç: Sargıların yalıtım seviyesini belirlemek, nem veya yaşlanmaya bağlı bozulmaları tespit etmek.
- Yöntem: Megger cihazı ile DC gerilim uygulanarak izolasyon direnci ölçülür.
- Saha İpuçları: Ölçüm öncesi tüm bağlantılar kontrol edilmeli, test sırasında topraklamaya dikkat edilmelidir.
- Fayda: Yetersiz izolasyon, kısa devre ve ciddi ekipman hasarlarına yol açabilir. Bu test, güvenli operasyonun temelini oluşturur.
Örnek uygulama: Bir trafoda ölçülen izolasyon direnci, norm değerlerin altındaydı; yapılan bakım ve sargı izolasyonu yenilenerek olası arıza önlendi.
4. Gerilim Uygulama (Dielektrik) Testi
Dielektrik testleri, sargı ve izolasyon sistemlerinin gerilime dayanıklılığını ölçer.
- Amaç: Trafonun nominal ve aşırı gerilimlere karşı dayanıklılığını kontrol etmek.
- Yöntem: Yüksek gerilim (AC veya DC) uygulanır ve sızıntı akımı ile izolasyon davranışı gözlemlenir.
- Saha İpuçları: Test sırasında tüm güvenlik prosedürleri uygulanmalı, operatörler koruyucu ekipman kullanmalıdır.
- Fayda: Uzun vadeli güvenliği garanti eder ve ani arızaların önüne geçer.
Saha notu: Özellikle nemli bölgelerde yapılan testlerde, izolatör yüzeyleri temizlenmeli ve ölçüm sonuçları çevresel faktörlere göre değerlendirilmelidir.
5. Kısa Devre Testi
Kısa devre testi, trafonun kısa devre koşullarında nasıl tepki verdiğini ölçer.
- Amaç: Sargı dayanıklılığı ve koruma sistemlerinin doğruluğunu doğrulamak.
- Yöntem: Kontrollü kısa devre akımı uygulanır ve sıcaklık ile gerilim değişimleri kaydedilir.
- Saha İpuçları: Test sırasında trafo çıkışları izole edilmeli, güvenlik önlemleri alınmalıdır.
- Fayda: Ani yük artışları ve arızalı devre durumlarında trafonun güvenliğini sağlar.
Örnek: Bir endüstriyel trafo merkezinde yapılan kısa devre testi, aşırı yük koruma cihazlarının düzgün çalıştığını doğruladı.
6. Tan δ (Tanjant Delta) ve Kapasitans Testleri
Tan δ ve kapasitans testleri, izolasyon sisteminin durumunu nicel olarak belirler.
- Amaç: İzolasyon malzemesinin yaşlanma seviyesini ve nem etkisini ölçmek.
- Yöntem: Düşük frekansta AC sinyali uygulanır ve kayıp faktörü (tan δ) ölçülür.
- Saha İpuçları: Ölçümler nem ve sıcaklıktan etkilenir; ortam koşulları kayıt altına alınmalıdır.
- Fayda: Yüksek kayıp faktörü, izolasyon bozulmasının erken göstergesidir ve önleyici bakım için kritik bilgi sağlar.
Saha örneği: Tan δ ölçümü, eski trafolarda izolasyon yaşlanmasını tespit ederek değişim planını öne çekmiştir.
7. Yağ Analizi ve Dielektrik Sıvı Testleri
Yağlı trafolarda, yağın elektriksel ve kimyasal özellikleri arıza analizi için büyük önem taşır.
- Amaç: Dielektrik dayanımı, su içeriği ve gaz bileşenlerini ölçerek sargı ve izolasyon durumunu belirlemek.
- Yöntem: Yağ numunesi alınır; laboratuvar analizleri ve gaz analizi (DGA) yapılır.
- Saha İpuçları: Numune alma sırasında yağın kirlenmemesine dikkat edilmelidir.
- Fayda: Yağdaki gazlar, erken sargı bozulmaları ve kısa devrelerin tespiti için kritik veri sağlar.
Örnek uygulama: DGA testi, küçük bir ark oluşumunu tespit ederek büyük arızayı önlemiştir.
8. Termal ve Sıcaklık Ölçüm Testleri
Trafo sıcaklık dağılımının izlenmesi, arıza riskini önceden tespit etmede etkilidir.
- Amaç: Sargıların, çekirdek ve bağlantı noktalarının aşırı ısınmasını tespit etmek.
- Yöntem: Termal kameralar veya fiber optik sıcaklık sensörleri kullanılır.
- Fayda: Aşırı ısınan bölgeler, sargı hasarı veya izolasyon problemlerinin göstergesidir.
Saha notu: Termal görüntüleme ile bağlantı noktalarındaki gevşeklikler kolayca tespit edilebilir.
9. Gürültü ve Titreşim Analizi
Akustik ve mekanik titreşimler, trafoda içsel arızaların göstergesi olabilir.
- Amaç: Mekanik gevşeklikler, sargı kaymaları veya manyetik çekirdek sorunlarını belirlemek.
- Yöntem: Mikrofon ve titreşim sensörleri ile ölçümler yapılır; anormal frekanslar analiz edilir.
- Fayda: Fiziksel hasar ve manyetik dengesizlikleri önceden tespit eder.
Uygulama: Trafo titreşim ölçümü, uzun süredir yüksek frekansta çalışan sargılardaki gevşek bağlantıları ortaya çıkarmıştır.
10. Akım ve Gerilim Dalga Formu Analizi
Akım ve gerilim dalga formu analizi, trafonun elektriksel performansını değerlendirir.
- Amaç: Harmonik bozulmalar, dengesizlik ve yük anormalliklerini tespit etmek.
- Yöntem: Osiloskop veya özel analiz cihazları ile dalga formları kaydedilir ve FFT analizi yapılır.
- Fayda: Enerji kalitesi sorunlarını ve arızaya yol açabilecek yük değişimlerini öngörmeyi sağlar.
Saha örneği: Bir tesisin yüksek harmonik sorunu, dalga formu analizi sayesinde erken tespit edilip filtreleme ile giderilmiştir.
Trafo merkezlerinde arıza analizi yapmak, enerji dağıtımının sürekliliği, güvenlik ve ekipman ömrü açısından hayati öneme sahiptir.
Özetle, gerekli testler şunlardır:
- Çevirme Oranı ve Bağlantı Grubu Testi
- Sargı Direnci Ölçümü
- DC İzolasyon Direnci Testi
- Gerilim Uygulama (Dielektrik) Testi
- Kısa Devre Testi
- Tan δ ve Kapasitans Testleri
- Yağ Analizi ve Dielektrik Sıvı Testleri
- Termal ve Sıcaklık Ölçüm Testleri
- Gürültü ve Titreşim Analizi
- Akım ve Gerilim Dalga Formu Analizi
Bu testlerin düzenli uygulanması, arızaların önceden tespit edilmesini sağlar, bakım maliyetlerini düşürür ve trafo merkezinin uzun ömürlü, güvenli ve verimli çalışmasını garanti eder.
Trafo merkezlerinde kapsamlı bir arıza analizi, sadece bugünün değil, geleceğin enerji taleplerini de güvenle karşılamanın anahtarıdır.
